ΟΔΥΣΣΕΙΑ

Plot

Μια από τις μεγαλύτερες παραγωγές στην ιστορία του ευρωπαϊκού κινηματογράφου (25 εκατομμύρια ευρώ), η «Οδύσσεια» είναι η εντυπωσιακή ταινία του Ζερόμ Σαλ για την άγνωστη, ταραχώδη ζωή του μεγαλύτερου θαλασσοπόρου του 20^ου αιώνα.

Από τη Μεσόγειο και τη Νότιο Αφρική μέχρι την παγωμένη Ανταρκτική, με το θρυλικό σκάφος  «Καλυψώ», όλες οι συγκρούσεις, τα πάθη και οι τρικυμίες που έζησε ο διάσημος εξερευνητής και κινηματογραφιστής, όχι μόνο στις απέραντες θάλασσες αλλά κυρίως στην προσωπική και οικογενειακή του ζωή.

Καλοκαίρι 1946. Ο Ζακ Κουστώ βουτά με τον γιο του, Φιλίπ, στα πανέμορφα νερά της Μεσογείου. Χάρη σε μια νέα ειδική εφεύρεση του πατέρα του, ο μικρός Φιλίπ μπορεί να αναπνεύσει μέσα στο νερό και έτσι γνωρίζει για πρώτη φορά έναν μυθικό, υπέροχο κόσμο γεμάτο με πολύχρωμα ψάρια και άλλα πλάσματα του βυθό – έναν παράδεισο.

Για τον Κουστώ, όμως, αυτό δεν αρκεί. Αγαπά την περιπέτεια και την αδιάκοπη εξερεύνηση, και για το όνειρό του είναι διατεθειμένος να ρισκάρει τα πάντα. Έτσι, αγοράζει ένα πλοίο που ονομάζει Καλυψώ και ξεκινά με την σύζυγο και το έμπιστο πλήρωμά του να ταξιδεύει τις θάλασσες της Γης, αφήνοντας τους γιους του σε ένα γκρίζο, βαρετό οικοτροφείο.

Όταν, δέκα χρόνια αργότερα, ο Φιλίπ φτάνει στο Καλυψώ, βρίσκει τον πατέρα του αλλαγμένο – είναι πια ένας διεθνής σταρ, σκηνοθέτης διάσημων ντοκιμαντέρ και επικεφαλής μιας τεράστιας επιχείρησης. Η ζωή του πια δεν είναι η περιπέτεια και το κυνήγι της γνώσης, αλλά μίτινγκ, συνέδρια, εμπορικές συμφωνίες και μεγαλομανή σχέδια, όπως η δημιουργία υποβρύχιων πόλεων. Δεν βλέπει ότι η ολοένα αυξανόμενη μόλυνση και η παρεμβατική συμπεριφορά των ανθρώπων απειλεί τον κόσμο που τους γνώρισε ο ίδιος με τα ταξίδια του. δΟ Φιλίπ, όμως, το βλέπει. Οι δύο αυτοί παθιασμένοι άνδρες, εκπρόσωποι δύο εντελώς διαφορετικών γενιών, θα συγκρουστούν αλλά η αμοιβαία αγάπη και ο θαυμασμός θα τους φέρουν μαζί για ένα μεγάλο ταξίδι και μια συγκινητική ανακάλυψη.

Ανακάλυψε έναν καινούριο κόσμο που ήθελε να κατακτήσει. Τελικά, όμως, έπρεπε να τον προστατεύσει.

Η «Οδύσσεια» είναι κάτι παραπάνω από το χρονικό μιας ζωής γεμάτης περιπέτεια, μιας ζωής που μας άνοιξε τα μάτια σε έναν εντελώς άγνωστο κόσμο, μιας ζωής που άλλαξε τον κόσμο. Είναι μια παγκόσμια ιστορία για το πώς η αγάπη ενός γιου για τον πατέρα του τον έσωσε από τον ίδιο του τον εαυτό.

Ο Ζακ Κουστώ είναι πια συνώνυμος με τον κόσμο του βυθού, με την αγάπη για τη φύση, την λαχτάρα για την ανακάλυψη. Το όνομα του είναι πασίγνωστο, όπως και το πρόσωπό του και το χαρακτηριστικό κόκκινο σκουφί που φορούσε ο ίδιος και όλο το πλήρωμά του. Το ευρύ κοινό, όμως, δεν ξέρει την συναρπαστική ιστορία της ζωής του, που επεφύλασσε θριάμβους αλλά και την συντριβή. Η «Οδύσσεια», μία από τις πλουσιότερες παραγωγές στην ιστορία του γαλλικού σινεμά και μεγάλη εισπρακτική επιτυχία σε ολόκληρη την Ευρώπη, αναλαμβάνει να διηγηθεί την ιστορία αυτή, αναδεικνύοντας και την τεράστια επιρροή που είχε στη ζωή του Κουστώ ένας από τους γιους του, ο δυναμικός και ιδεολόγος Φιλίπ.

Στους ρόλους του Ζακ Κουστώ και του Φιλίπ Κουστώ εμφανίζονται δύο από τα μεγαλύτερα ονόματα του ευρωπαϊκού σινεμά: ο βετεράνος πια Λαμπέρ Γουίλσον και ο ταχύτατα ανερχόμενος Πιερ Νινέ. «Όταν ο ατζέντης μου μού ανέφερε το πρότζεκτ, δεν δίστασα καθόλου!», λέει ο Γουίλσον. «Η προσέγγιση του σεναρίου δεν ήταν αυτό που περίμενα. Μπορεί να μην απεικονίζει όλα τα κεφάλαια της ζωής τους, όπως ίσως θα περίμενε κανείς, αλλά επικεντρώνεται στα πραγματικά σημαντικά. Η ουσία του Κουστώ είναι στην καρδιά της “Οδύσσειας” με όλα του τα λάθη, τα προτερήματα, τις αντιθέσεις του, την αγάπη του για την οικογένειά του. Δεν είναι μια αγιογραφία: δείχνουμε το γεγονός ότι πετρελαιοβιομηχανίες χρηματοδότησαν τις πρώτες του αποστολές, ότι συμβιβάστηκε με τους Αμερικανούς τηλεοπτικούς παραγωγούς για να χρηματοδοτήσουν τις ταινίες του, ότι η σχέση του με την φύση είχε και σκοτεινά σημεία, ότι η οικολογική του συνείδηση αφυπνίστηκε αρκετά αργά. Αυτό μπορεί να εκπλήξει τους θεατές, αλλά είναι η αλήθεια – πάμε πέρα από το εμβληματικό όνομα για να γνωρίσουμε τον πραγματικό άνδρα και τελικά ήρωα της μάχης για την προστασία του περιβάλλοντος. Και αυτό είναι πολύ πιο ενδιαφέρον».

Για τον Πιερ Νινέ, η εμπειρία των γυρισμάτων ήταν μια περιπέτεια ανάλογη αυτών που έζησαν οι πρωταγωνιστές της ιστορίας. «Σχεδόν καθημερινά βλέπαμε κάτι μαγικό. Ήταν αδύνατο να μην σταθείς και να κοιτάς έκθαμβος. Μια φάλαινα που πηδά ψηλά έξω από το νερό, μια ομάδα δελφινιών που μας ακολουθούσαν γεμάτα περιέργεια, ένα παγόβουνο που κατέρρευσε μπροστά στα μάτια μας, καρχαρίες που κολυμπούσαν σε απόσταση αναπνοής… όταν βλέπεις τέτοιες εικόνες, αισθάνεσαι ότι αλλάζει η ζωή σου, και η ταινία τις έχει συλλάβει υπέροχα. Είμαι περήφανος που παίρνω μέρος σε μια ιστορία που έχει ως κεντρικό μήνυμα την έκκληση για προστασία της μαγείας αυτής».

Το συναίσθημα συμμερίζεται και η Όντρεϊ Τοτού, που υποδύεται την Σιμόν Κουστώ, σύζυγο του Ζακ και σύντροφός του στις εξερευνήσεις. «Τα γυρίσματα της ταινίας ήταν σαν να βλέπω ένα όνειρό μου να γίνεται πραγματικότητα.  Αυτό το έχω κοινό με την Σιμόν, είμαι ευτυχισμένη στην ανοιχτή θάλασσα και ταξιδεύαμε συνέχεια, γεμίζοντας καταπληκτικές εικόνες που δεν χωρά ο νους. Βλέπεις την ομορφιά του κόσμου αυτού και νιώθεις την ανάγκη, όπως οι Κουστώ, να τον προστατεύσεις».

Πρωταγωνιστής της ταινίας είναι, βέβαια, και η ίδια η φύση. Με γυρίσματα σε εκθαμβωτικές τοποθεσίες στις Μπαχάμες, την Κροατία, την Ανταρκτική, τη Νότιο Αφρική και ολόκληρο τον πλανήτη (πάνω και κάτω από το νερό φυσικά!), η ταινία συλλαμβάνει στην εντέλεια το απόλυτο δέος μπροστά στη φύση που έκανε δύο γενιές της οικογένειας να αφιερώσουν τις ζωές τους στην εξερεύνηση και, τελικά, την διάσωση του πλανήτη. Πλάνα που κόβουν την ανάσα, τοποθεσίες που σε κάνουν να θες να ταξιδέψεις, ήλιος, αλμύρα και μια ιστορία για το τι σημαίνει να είσαι οικογένεια – η «Οδύσσεια» σε κάνει να πιστεύεις ότι κολυμπάς στο πλάι τους.

Συνάντηση με τον σκηνοθέτη ΖΕΡΟΜ ΣΑΛ

Πριν σας έρθει η ιδέα για την ταινία, τι σας έφερνε στο νου το όνομα Ζακ Κουστώ;

Με πήγαινε πίσω στην παιδική μου ηλικία… Όταν ήμουν παιδί, πηγαίναμε στα μέρη που πήγαινε και ο Κουστώ, και θυμάμαι τα ντοκιμαντέρ του στην τηλεόραση. Από την πρώτη στιγμή, ο άνδρας αυτός και η δουλειά του συνδέονταν με την δική μου ζωή.

Πώς προέκυψε η ιδέα;

Ξεκίνησε με ένα από τα παιδιά μου. Μιλούσα για τον Κουστώ στο σπίτι και κατάλαβα ότι ο γιος μου δεν είχε ιδέα ποιος ήταν. Δεν ήξερε τις ταινίες, δεν ήξερε το Καλυψώ, τίποτα! Μου φαινόταν απίστευτο γιατί για τους ανθρώπους της γενιάς μου ο καπετάνιος Κουστώ ήταν ένας από τους διασημότερους ανθρώπους στον πλανήτη. Συνειδητοποίησα ότι ο Κουστώ περνά στην αφάνεια και άρχισα κάνω έρευνα γύρω από τη ζωή του. Βλέποντας τα ντοκιμαντέρ και διαβάζοντας για αυτόν, με κατέκλυσε μια απίστευτη νοσταλγία. Ένιωσα επίσης ότι ήταν μια ζωή που έκρυβε αρκετά μυστήρια. Ο ίδιος είχε απόλυτο έλεγχο για την εικόνα του αλλά δεν αποκάλυπτε πολλά.

Άρα ήταν δύσκολο να επιλέξετε ποια κομμάτια της ζωής του θα έμπαιναν στην ιστορία της ταινίας.

Ναι, πολύ δύσκολο! Μου πήρε αρκετά χρόνια για να είμαι ευχαριστημένος με το σενάριο. Ο άνθρωπος αυτός έζησε πολλές ζωές και η έρευνα πήρε πολύ χρόνο: με τον συν-σεναριογράφο Λοράν Τέρνερ, διαβάσαμε ό,τι μπορούσαμε να βρούμε, μιλήσαμε σε ανθρώπους που τον γνώριζαν… Όταν τελειώσαμε, γράψαμε το σενάριο αλλά εγώ ακόμη δεν ήμουν ευχαριστημένος –ήταν μία κλασική βιογραφική ταινία, πολύ αναμενόμενη στην προσέγγισή της. Έτσι, με τη βοήθεια του Πιερ Νινέ που πρότεινε να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στον Φιλίπ, αποφάσισα να βάλω στο κέντρο της ταινίας την σχέση πατέρα-γιου. Έτσι, έβγαλα τελείως το κομμάτι της νιότης του Κουστώ και έγραψα το σενάριο από την αρχή σε τρεις εβδομάδες, μιας και ήξερα πια πολύ καλά πού ήθελα να επικεντρωθώ.

Είχατε ενδοιασμούς όσον αφορά τα μέλη της οικογένειάς του που ζουν ακόμη, όπως και για την κληρονομιά που έχει αφήσει;

Τους συνάντησα όλους αρκετά νωρίς στο πρότζεκτ και τους εξήγησα τι ήθελα να κάνω, όπως και το ότι δεν πρόκειται για ντοκιμαντέρ ή αγιογραφία. Το γεγονός ότι ο Κουστώ είναι τόσο εμβληματικός δεν με προβλημάτιζε – αυτό δεν είναι το κεντρικό θέμα της ιστορίας, αν και φυσικά δείχνουμε το πώς έγινε φοβερά αναγνωρίσιμος.

Η ταινία μοιάζει πάνω από όλα σαν ένα ειλικρινές πορτρέτο, δείχνει τις αμφιβολίες, τα ελαττώματα, τις αδυναμίες, τις αντιφάσεις του.

Όντως – και αυτό με εντυπωσίασε ιδιαίτερα όταν συνάντησα όσους τον ήξεραν. Η εικόνα του καθενός μπορούσε να είναι εντελώς αντίθετη με την εικόνα ενός άλλου.  Είναι κάποιοι που τον αγαπούν και θαυμάζουν, άλλοι που τον μισούν, ενίοτε χωρίς να ξέρουν πολλά για εκείνον. Μερικοί τον κατηγορούν για το γεγονός ότι δεν σεβάστηκε εξαρχής την φύση. Αλλά αυτό είναι το συναρπαστικό με τον Κουστώ: η εξέλιξη της σχέσης του με τη φύση συμβολίζει και την δική μας σχέση με το περιβάλλον και την προστασία του. Στην δεκαετία του ’40 κυνηγούσε χωρίς περιορισμούς και την δεκαετία του ’50 συνεργάστηκε με πετρελαιοβιομηχανίες, αλλά τις εποχές εκείνες οι άνθρωποι θεωρούσαν εαυτούς παντοδύναμους και ότι η φύση ήταν κάτι που έπρεπε να δαμάσουν, να εκμεταλλευθούν χωρίς δεύτερη σκέψη. Κανείς δεν πίστευε ότι ο πλανήτης ήταν σε κίνδυνο. Ο Κουστώ ήταν από τους πρώτους που το συνειδητοποίησαν και δεν προσπάθησε να κρύψει τα λάθη του. Ήθελε τα ντοκουμέντα αυτά να μείνουν ως είχαν για να αποδεικνύουν τα λάθη, στα οποία είχε μερίδιο και ο ίδιος.

Τελικά τον βλέπετε με συμπάθεια;

Ναι, φυσικά. Αλλά, όπως και όλοι όσοι εργάζονταν για εκείνον, τον θαυμάζω. Είναι ένας άνδρας που έζησε τόσες ζωές, που ξεπέρασε τόσα εμπόδια. Δημιουργικός και ταλαντούχος, καταπληκτικός αφηγητής ιστοριών.

Το πρότζεκτ κόστισε πολλά – πώς ήταν η διαδικασία εύρεσης χρηματοδότησης;

Ήταν κόλαση! Είχαμε ένα τεράστιο προϋπολογισμό, ειδικά για γαλλική παραγωγή. Η ταινία ήταν αποτέλεσμα υποχωρήσεων από όλους, από το συνεργείο και τους ηθοποιούς μέχρι εμένα. Στα γυρίσματα αστειευόμασταν συχνά: «Το κάνουμε για τον πλανήτη!». Μπορώ να σας διαβεβαιώσω ότι κανείς δεν συμμετέχει στην ταινία για τα χρήματα!

Πιστεύετε ότι, χάρη στην ταινία αυτή, ο Ζακ Κουστώ θα γίνει γνωστός σε ολόκληρο τον κόσμο;

Είναι ήδη γνωστός σε ολόκληρο τον κόσμο! Δεν χρειάζεται αυτήν την ταινία. Βέβαια, η νεότερη γενιά μπορεί να τον ανακαλύψει έτσι. Ελπίζω!

Πώς ήταν τα γυρίσματα για εσάς;

Μια απίστευτη περιπέτεια! Το γεγονός ότι μπορέσαμε να κάνουμε την ταινία αυτή ήταν τεράστια τύχη. Δεν πιστεύω ότι θα έχω την ευκαιρία να ξαναζήσω κάτι παρόμοιο. Επέμενα να πάμε στην Ανταρκτική, και να μην προσπαθήσουμε να αναπαραστήσουμε τις εικόνες αυτές στο στούντιο. Προειδοποίησα το συνεργείο ότι θα ήμασταν 12 άτομα στις πιο δύσκολες συνθήκες. Ζούσαμε 24 ώρες το 24ωρο μαζί, σε μικρές καμπίνες, ο ένας πάνω στον άλλο. Οι εικόνες όμως ήταν τόσο όμορφες που κανείς δεν παραπονέθηκε. Μια μέρα, όταν επιτέλους κόπασε ο δυνατός άνεμος και ο ήλιος είχε πέσει χαμηλά στον ορίζοντα, το φως σού έκοβε την ανάσα. Δεν μπορούσαμε να σταματήσουμε να τραβάμε, ακόμη και μετά από 16 ώρες γύρισμα! Ήταν μοναδικό θέαμα απίστευτης ομορφιάς. Είναι ένα από τα τελευταία άγρια μέρη στον πλανήτη και εμείς απλώς ήμασταν ασήμαντοι περαστικοί.

Ήρθατε σε επαφή με την οικογένεια Κουστώ;

Ναι, φυσικά, με όλους. Η χήρα του Φιλίπ ήρθε και στο πλατώ. Την είχα συναντήσει τέσσερα χρόνια πριν και είχαμε συζητήσει για τη ζωή της με τον Φιλίπ. Όταν την είδα να κλαίει 40 χρόνια μετά τον θάνατο του Φιλίπ, αποφάσισα να κάνω τον ρόλο του πιο σημαντικό. Ο Φιλίπ είχε όλα τα χαρακτηριστικά ενός πραγματικού κινηματογραφικού ήρωα, ακόμη και το τραγικό του τέλος.

Μιλήστε μου για το Καλυψώ – είναι κάτι παραπάνω από μέρος του σκηνικού, είναι σαν ένας χαρακτήρας της ταινίας.

Το γύρισμα σε πλοίο είναι κόλαση, εφιάλτης από την αρχή ως το τέλος! Υπάρχει ένα ρητό με το οποίο συμφωνώ: Όταν έχεις πλοίο, δύο μέρες καλές θα δεις: τη μέρα που το αγοράζεις και τη μέρα που το πουλάς! Αλλά ταυτόχρονα, το αγαπώ το πλοίο αυτό και οι συνεργάτες μου έκαναν φανταστική δουλειά, με βοήθησαν φοβερά.

Πήγατε με το πλοίο στην Ανταρκτική;

Όχι, γιατί δεν μπορείς να πας με ξύλινα πλοία, το ξύλο δεν θα άντεχε την πίεση του πάγου. Μάλιστα, αυτό σχεδόν σκότωσε τον Κουστώ και το συνεργείο του. Δεν είμαι θαρραλέος σαν κι αυτόν! Πήγαμε με ένα πλοίο που πληρούσε τις τεχνικές προδιαγραφές αλλά και τις οικολογικές – μόνο έτσι θα παίρναμε άδεια να πάμε στην Ανταρκτική, που είναι προστατευόμενη περιοχή, χάρη στον Κουστώ. Όλα τα πλάνα του Καλυψώ προστέθηκαν αργότερα ψηφιακά. Ψηφιακά προσθέσαμε και αρκετά ψάρια στα πλάνα της Μεσογείου, γιατί δυστυχώς έχουν πια εξαφανιστεί…

Φτάσατε τώρα στο τέλος του ταξιδιού που κάνατε μαζί με τον καπετάνιο Κουστώ. Πώς βλέπετε την «Οδύσσειά» σας τώρα;

Αυτό που με κάνει ιδιαίτερα χαρούμενο είναι ότι η ταινία έχει αγγίξει όσους την έχουν δει μέχρι τώρα, όπως με άγγιξε και μένα. Θυμάμαι την στιγμή που μόλις τέλειωσα το σενάριο. Δούλευα ασταμάτητα για ώες και άρχισα να κλαίω… Έτσι έγραψα τις τελευταίες σελίδες. Ελπίζω οι θεατές να νιώσουν το ίδιο, γιατί η «Οδύσσεια» μιλά για απλά και απαραίτητα θέματα: την σχέση μας με την φύση, τις περίπλοκες οικογενειακές σχέσεις, τα χτυπήματα της ζωής. Η περιπέτεια αυτή με άλλαξε σαν άνθρωπο. Ήμουν ήδη ευαισθητοποιημένος ως προς τα οικολογικά ζητήματα, αλλά τώρα το αισθάνομαι ακόμη περισσότερο. Πιστεύω ότι η απίστευτη δύναμη του Κουστώ βοήθησε και εμάς. Κάνοντας την ταινία αυτή, ακολουθήσαμε το παράδειγμά του.