ΤΟ ΓΕΓΟΝΟΣ

Plot

Η ιστορία του παράτολμου αγώνα μιας νεαρής γυναίκας να ορίσει τη ζωή της μετατρέπεται στο συγκλονιστικό, ελπιδοφόρο «Γεγονός».

 Μια ταινία που έρχεται για να μας θυμίσει ότι ποτέ δεν πρέπει να σταματήσουμε να πολεμάμε για το αυτονόητο δικαίωμα κάθε ανθρώπου για αυτοδιάθεση και ελευθερία.

Πανάξιος Χρυσός Λέοντας και Βραβείο Καλύτερης Ταινίας FIPRESCI στο  Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου  Βενετίας 2021.

Επίσημη ταινία έναρξης του Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Θεσσαλονίκης 2021.

Γαλλία, 1963. Η Αν είναι μια νέα, έξυπνη, πολλά υποσχόμενη φοιτήτρια που βλέπει τις πανεπιστημιακές σπουδές της σαν τη μόνη διέξοδο από την εργατική τάξη στην οποία γεννήθηκε. Όταν, όμως, συνειδητοποιήσει ότι έχει μείνει έγκυος, τα όνειρά της μοιάζουν καταδικασμένα - εκτός και αν καταφέρει να τερματίσει την εγκυμοσύνη της, κάτι που όμως είναι ακόμη παράνομο και κοινωνικά κατακριτέο εκείνη την εποχή.

Καθώς οι εβδομάδες περνούν, με την εξεταστική να πλησιάζει και την κοιλιά της να φουσκώνει, η Αν αποφασίζει να αναλάβει δράση και να αψηφήσει τον νόμο, ακόμη κι αν αυτό σημαίνει ότι πρέπει να λάβει ολοένα πιο δραστικά μέτρα.  Κανείς δεν της τείνει χέρι βοηθείας και θα πρέπει να έρθει αντιμέτωπη με τη ντροπή και τον πόνο, ακόμη κι όταν πρέπει να ρισκάρει την ίδια της τη ζωή...

Βασισμένο στο ομώνυμο βιβλίο της Ανί Ερνό, το οποίο με τη σειρά του βασίζεται σε προσωπικό βίωμα της συγγραφέα πριν πέντε σχεδόν δεκαετίες, το «Γεγονός» θριάμβευσε στο πρόσφατο φεστιβάλ Βενετίας αποσπώντας τον Χρυσό Λέοντα και εγκωμιαστικές κριτικές για την εύστοχη σκηνοθεσία, τον ευαίσθητο χειρισμό του ζητήματος και εξαιρετική ερμηνεία της πρωταγωνίστριάς του, αλλά και την τόλμη και αναγκαιότητα της ιστορίας του. Όχι ότι η αριστοτεχνική, θαρραλέα αυτή ταινία χρειαζόταν μια τέτοιου είδους συγκυρία για να συζητηθεί ως μια ιστορία που μας αφορά όλους - όμως, συμπίπτει χρονικά με εξελίξεις που υπογραμμίζουν ακόμη περισσότερο τη σπουδαιότητά της.

Παρόλο που έχουν περάσει πέντε δεκαετίες από τα γεγονότα που ενέπνευσαν το βιβλίο, ο κόσμος μοιάζει ακόμη σοκαριστικά οπισθοδρομικός όσον αφορά το αυτονόητο -και υποτίθεται κεκτημένο στις περισσότερες αναπτυγμένες χώρες- δικαίωμα της γυναίκας να ορίζει το σώμα και τη ζωή της, όπως κι έτοιμος να το θέτει, ξανά και ξανά, υπό αμφισβήτηση και αναθεώρηση. Από την πολιτεία του Τέξας στις ΗΠΑ ως και την Πολωνία, τη Ρουμανία και την Ισπανία στην Ευρώπη, το ζήτημα της άμβλωσης έχει πολιτικοποιηθεί σε τέτοιο βαθμό που πλέον οι ολοένα αυξανόμενοι περιορισμοί, ή ακόμη και η καθολική απαγόρευσή της, έκαναν την εμφάνισή τους σε φαινομενικά κοινωνικά προοδευτικές κοινωνίες.

Μια αντίστοιχη παράλογη και οπισθοδρομική κοινωνία αντιμετωπίζει και η πρωταγωνίστρια του «Γεγονός», η οποία όμως παίρνει τη ζωή της στα χέρια της σε πείσμα όλων αυτών που θέλουν να της στερήσουν τη δυνατότητα να το κάνει, και έτσι μετατρέπεται σε σύμβολο δυναμισμού και ελευθερίας. Μακριά από διδακτισμούς και μελοδραματισμούς, το «Γεγονός» χτίζει σοφά την ιστορία του ακολουθώντας την πρωταγωνίστριά του όσο εκείνη μάχεται ενάντια στον χρόνο, τους γύρω της, το ίδιο της το σώμα, για να καταλήξει  μια γροθιά στο στομάχι, μια ταινία που τολμάει να πει δυσάρεστες αλήθειες για το παρόν με μια ιστορία από το παρελθόν και να ρωτήσει: πρέπει να είναι τόσο βαρύ το τίμημα για την ελευθερία;

H σκηνοθέτης Οντρέ Ντιγουάν μιλά για την ταινία

Πώς πήρατε την απόφαση να μεταφέρετε το έργο της Ανί Ερνό στον κινηματογράφο;

Γνωρίζω το έργο της Ανί Ερνό εδώ και πολύ καιρό: τη δύναμη της σκέψης της και την αγνότητα του στιλ της. Αλλά ανακάλυψα σχετικά αργά «Το Γεγονός» και με εντυπωσίασε. Οι πρώτες μου σκέψεις ήταν για το σώμα της νέας αυτής γυναίκας, τι αναγκάστηκε να υπομείνει από τη στιγμή που έμαθε ότι είναι έγκυος. Και το δίλημμα με το οποίο βρέθηκε αντιμέτωπη. Να ρισκάρει τη ζωή της κάνοντας έκτρωση ή να θυσιάσει το μέλλον της γεννώντας το μωρό; Σώμα ή μυαλό; Δε θα ήθελα να βρεθώ μπροστά σε ένα τέτοιο δίλημμα. Αυτά τα ερωτήματα τίθενται στο αρχικό κείμενο, όμως εγώ θέλησα να τα μεταφράσω σε εικόνες: μια σωματική διαδικασία που θα με άφηνε να μετατρέψω την αφήγηση σε μια βιωματική εμπειρία. Ένα ταξίδι το οποίο ελπίζω ότι είναι πέρα από τους περιορισμούς της χρονικής περιόδου ή του φύλου.

Συζητήσατε την προσέγγισή σας με την Ανί Ερνό;

Ναι, εξαρχής. Ήθελα να σεβαστώ το βιβλίο, αλλά και να βρω τη δική μου θέση σε αυτό. Αρχικά, περάσαμε μια μέρα μαζί, κατά τη διάρκεια της οποίας η Ανί συμφώνησε να με πάει πίσω σε αυτές τις τρεις μέρες και να ρίξει φως σε ορισμένα «τυφλά» σημεία του κειμένου. Αυτό με βοήθησε να έχω μια πιο ξεκάθαρη εικόνα του πολιτικού πλαισίου και να καταλάβω τον φόβο που καταλάμβανε τις γυναίκες από τη στιγμή που έπαιρναν την απόφασή τους. Όταν η Ανί έφτασε στη στιγμή της έκτρωσης, τα μάτια της βούρκωσαν όταν θυμήθηκε τι την ανάγκασε να κάνει η κοινωνία όταν ήταν ακόμη τόσο νέα. Ταράχτηκα από την ένταση της θλίψης της. Το σκεφτόμουν συχνά, όσο έγραφα. Έπειτα της ζήτησα να διαβάσει το σενάριο σε διάφορα στάδια. Με βοήθησε να βρω την πιο ειλικρινή προσέγγιση. Τέλος, λίγο πριν το γύρισμα, μου έστειλε μια φράση του Τσέχωφ: «Να είσαι ακριβής, τα υπόλοιπα θα έρθουν εν ευθέτω χρόνω».

Γιατί να γίνει μια τέτοια ταινία σήμερα;

Υποψιάζομαι ότι αυτή η ερώτηση θα επαναλαμβάνεται συχνά, κάτι το οποίο με εκπλήσσει μπορώ να πω. Αμφιβάλλω ότι αυτή η ερώτηση γίνεται σε όσους και όσες αποφασίζουν να κάνουν μια ταινία που λαμβάνει χώρα στο παρελθόν για να μιλήσουν για ένα κοινωνικό ζήτημα ή πολιτική συζήτηση του παρελθόντος. Και όταν χρησιμοποιώ τη λέξη «παρελθόν», αφήνω έξω όλες τις χώρες στις οποίες ο νόμος ακόμη απαγορεύει τις εκτρώσεις. To «Γεγονός» ασχολείται με μια περίοδο της ιστορίας, η οποία σπάνια απεικονίζεται στο σινεμά.

Όμως, μια ταινία δε μπορεί να περιορίζεται μόνο στη βασική της θεματική. Αλλιώς γιατί να μην κάνει κανείς ένα ντοκιμαντέρ; Με την ταινία αυτή, ήθελα να διερευνήσω συναισθήματα, να επικεντρωθώ στο σασπένς που αυξάνεται όσο προχωράει η ιστορία. Καθώς οι μέρες περνούν, ο ορίζοντας μικραίνει και το σώμα μετατρέπεται σε φυλακή. Όμως δεν έχει να κάνει μόνο με το ζήτημα της έκτρωσης. Η πρωταγωνίστρια, Αν, είναι κάτι σαν κοινωνική αποστάτης: προέρχεται από μια οικογένεια της εργατικής τάξης, είναι η πρώτη που πηγαίνει στο πανεπιστήμιο όπου συναντά ένα σύστημα αρκετά μπουρζουά, με αυστηρούς κώδικες. Πώς βρίσκεις τη θέση σου στον κόσμο, όταν το ίδιο σου το μέλλον είναι μονίμως σε κίνδυνο;

Πώς βρήκατε την πρωταγωνίστριά σας, Αναμαρία Βαρτολομέι, η οποία εμφανίζεται και σε όλες στις σκηνές της ταινίας;

Από τα πρώτα κιόλας δοκιμαστικά βρήκα ότι είχε την κατάλληλη εμφάνιση. Αλλά και κάτι ακόμη, κάτι μυστηριώδες και δυνατό: το διάφανό της δέρμα, το εσωτερικευμένο της όραμα για τον κόσμο, που είναι ταυτόχρονα δυσανάγνωστο και σαγηνευτικό. Επικοινωνεί πολλά με ελάχιστα εκφραστικά μέσα: είναι μινιμαλιστική ηθοποιός. Της επαναλάμβανα διαρκώς ότι η Αν είναι σα στρατιώτης, έτοιμη πάντα να τα βάλει με τον κόσμο. Αισθάνεται ότι τα μάτια όλων είναι πάνω της, ότι η κοινωνία τη βαραίνει. Η Αναμαρία έχτισε με πολύ έξυπνο τρόπο την πανοπλία που χρειαζόταν ο χαρακτήρας.

Μιλήσατε πολύ για την έκτρωση;

Ναι - αυτό είναι άλλωστε το αποφασιστικό γεγονός. Καθ’ όλη τη διάρκεια της ταινίας, υπάρχει μια σύγκρουση ανάμεσα στο σώμα και το μυαλό. Το ένα υποφέρει για να σωθεί το άλλο. Αυτού του είδους η σκέψη με έκανε να σκεφτώ το πώς η κεντρική ηρωίδα όριζε τον ίδιο της τον εαυτό, το πώς στάθηκε στα πόδια της. Αλλά το είδα και σαν έναν τρόπο να μιλήσω για τη φιλοδοξία της: το πώς είναι να πιστεύεις ότι είσαι προορισμένη να γίνεις συγγραφέας, όταν δε φαίνεται να είναι αυτό το ριζικό σου. Τι επέτρεψε στο κορίτσι αυτό να σκεφτεί, να σχηματίσει μια μέρα τη σκέψη ότι θέλει να γράψει; Τι σημαίνει αυτό ως προς την κοινωνική της θέση; Η Αν επιλέγει να κάνει έκτρωση και έπειτα να γράψει την υπόλοιπη ιστορία της. Κι αυτό είναι μια κρίσιμη, αναγκαία απόφαση.

Το αξιοσημείωτο στην ταινία αυτή είναι ότι επικεντρώνεται στην ιδέα ότι οι άνθρωποι πρέπει να έχουν απόλυτο έλεγχο στο σώμα και την ψυχή τους. Για τον λόγο αυτό επιλέξατε να μην υπάρχει ερωτική ιστορία στο κέντρο της, να μη δείξετε την ηρωίδα ερωτευμένη;

Η ταινία μου δε θέλει να μιλήσει για την αγάπη, αλλά για την επιθυμία. Η άλλη μεγάλη θεματική της ταινίας -η οποία είναι επίσης πολύ σημαντική για μένα- είναι η σαρκική απόλαυση. Η Αν εμμέσως πολεμάει για το δικαίωμά της στην απόλαυση. Αντιπαθώ την ιδέα ότι η γυναικεία απόλαυση είναι θεμιτή μόνο σε συνάρτηση με τα συναισθήματά της. Υπό την έννοια αυτή, εντόπισα μια μοντέρνα, αισιόδοξη ενέργεια στην ιστορία της Αν. Νιώθει θυμό όσο και απόλαυση.

Αυτό που μετράει περισσότερο στην ταινία σας είναι η ελευθερία;

Για μένα η ελευθερία στο σινεμά σημαίνει να διαλύεις τους περιορισμούς που συναντάς. Γι’ αυτό ήταν τόσο σημαντικό για μένα η τελευταία φράση της ταινίας να είναι «πιάστε τα στιλό σας»: η ίδια η Αν γράφει την ιστορία της, χωρίς να επιτρέπει σε κανέναν να της την υπαγορεύσει.

H συγγραφέας Ανί Ερνό μιλά για την ταινία

Εδώ και χρόνια, επανέρχομαι σε αυτό το γεγονός της ζωής μου. Κάθε φορά που διαβάζω την ιστορία μιας έκτρωσης, βυθίζομαι στη συγκίνηση, χωρίς εικόνες, χωρίς σκέψεις, θαρρείς και οι λέξεις αλλάζουν μεμιάς κι αποκτούν μια βίαιη αίσθηση. Το ίδιο συμβαίνει κι αν τύχει ν’ ακούσω  κάποιο τραγούδι από κείνη την εποχή, με αναστατώνει.

Ήταν μια εμπειρία ζωής και θανάτου που με διαμόρφωσε ουσιαστικά, που μου πρόσφερε μια άλλη θεώρηση του κόσμου. Όλα αυτά έγιναν σιγά σιγά. Μα δεν τολμούσα να το πω, ένα είδος εσωτερικής σιωπής είχε φωλιάσει μέσα μου. Υπάρχει κάτι που βαραίνει σε ό,τι έχει να κάνει με τη γυναικεία εμπειρία αυτή καθαυτήν, κάνοντας έτσι πολύ δύσκολο για εμάς τις γυναίκες να το εκφράσουμε, παρά τα όσα λέγονται περί απελευθέρωσης των γυναικών.

Βγήκα από την προβολή της ταινίας «To Γεγονός» ιδιαίτερα συγκινημένη. Το μόνο που μπορούσα να πω στην Οντρέ Ντιγουάν ήταν ότι έκανε μια ειλικρινή ταινία.

Και όταν λέω ειλικρινή, εννοώ ότι έχει πλησιάσει όσο το δυνατόν περισσότερο στο πώς ήταν να μείνεις έγκυος τη δεκαετία του ‘60 όταν ο νόμος απαγόρευε και τιμωρούσε την έκτρωση. Η ταινία δεν επιχειρηματολογεί, ούτε κρίνει - σχεδόν δεν δραματοποιεί. Ακολουθεί την καθημερινότητα της Αν από τη στιγμή που μάταια περιμένει να της έρθει περίοδος ώσπου η εγκυμοσύνη της λαμβάνει τέλος. Με άλλα λόγια, βλέπουμε την ιστορία από την οπτική ματιά της Αν: τις χειρονομίες της, τη συμπεριφορά της με τους γύρω της, τον τρόπο που περπατάει, τις σιωπές της - όλα υποδηλώνουν αυτήν την ξαφνική κρίση στη ζωή της, όσο το σώμα της βαραίνει και λαχταράει φαγητά που την αηδιάζουν. Συλλαμβάνει την ανείπωτη φρίκη του χρόνου που κυλάει ανελέητα και την αποκαρδιωτική ταραχή, όταν κάθε λύση αποτυγχάνει. Όμως, δείχνει και την αποφασιστικότητα που απαιτείται για να φτάσει στο τέλος. Και όταν όλα τελειώσουν και η Αν και πάλι περιτριγυρίζεται από φοιτητές, το γαλήνιο και φωτεινό πρόσωπό της μάς λέει ότι το μέλλον τής ανήκει και πάλι.

Δε μπορώ να φανταστώ άλλη ηθοποιό από την Αναμαρία Βαρτολομέι να υποδύεται την Αν και, υπό μία έννοια, εμένα στα 23 μου: είναι απίστευτα ειλικρινής και εύστοχη. Όμως, δε νομίζω ότι θα είχα βρει την ταινία τόσο κοντά στα βιώματά μου, αν δεν είχε απεικονίσει με ειλικρίνεια την έλλειψη διεξόδων που αντιμετώπιζαν οι γυναίκες πριν νομιμοποιηθεί η έκτρωση το 1975. Η Οντρέ είχε το θάρρος να δείξει την απόλυτη αλήθεια: τις βελόνες πλεξίματος, τη διερεύνηση της μήτρας από το άτομο που κάνει την έκτρωση. Μόνο τέτοιες σοκαριστικές εικόνες μάς κάνουν να αντιληφθούμε τη φρίκη που βίωσαν τα γυναικεία σώματα, όπως και το τι συνιστούσε να κάνεις ένα βήμα πίσω.

Είκοσι χρόνια πριν, στο τέλος του βιβλίου μου, έγραψα ότι αυτά που μου συνέβησαν εκείνους τους τρεις μήνες το 1964 ήταν η «απόλυτη εμπειρία» της χρονικής στιγμής και των ηθών της, όπως τα βίωσε το σώμα μου… Η απαγόρευση της έκτρωσης και έπειτα η νέα νομοθεσία. Και αυτό έχει συλλάβει τόσο εύστοχα η Οντρέ στην ταινία της.

* Το βιβλίο «Το Γεγονός»  κυκλοφόρησε τον Ιανουάριο του 2022 από τις εκδόσεις Μεταίχμιο, σε μετάφραση Ρίτας Κολαΐτη.

Ακολουθεί ένα μικρό απόσπασμα από το βιβλίο:

«Κάθισε μπροστά απ’ το τραπέζι, στο κάτω μέρος του κρεβατιού. Έβλεπα το παράθυρό της με τις κουρτίνες, παράθυρα άλλων σπιτιών στην απέναντι πλευρά του δρόμου, το γκρίζο κεφάλι της κυρίας Π.-Ρ. σκυμμένο ανάμεσα στα πόδια μου. Δεν φανταζόμουν τον εαυτό μου σε αυτήν την κατάσταση. Ίσως να σκεφτόμουν τα κορίτσια που, την ίδια ώρα, μελετούσαν στη Σχολή, τη μητέρα μου που σιδέρωνε σιγοτραγουδώντας, τον Π. που βολτάριζε σε κάποιον δρόμο του Μπορντό. Μα δεν χρειαζόταν να σκέφτομαι την πραγματικότητα για να τη νιώθω γύρω μου και, ξέροντας ότι η ζωή συνεχιζόταν όπως πριν για τους περισσότερους ανθρώπους, αναρωτιόμουν συνεχώς “τι γυρεύω εγώ δω πέρα;”

Τώρα πια βλέπω καθαρά την εικόνα του δωματίου. Δεν επιδέχεται ανάλυση. To μόνο που μπορώ είναι να βυθιστώ μέσα της. Μου φαίνεται πως η γυναίκα που κάνει γρήγορες κινήσεις ανάμεσα στα πόδια μου, που μου βάζει το ενδοσκόπιο, με φέρνει στον κόσμο».